Tiếng NahuatlNahuatl (Phát âm Nahuatl: [ˈnaːwatɬ] (nghe)[cn 1]) là một ngôn ngữ thuộc nhánh Nahua của hệ ngôn ngữ Ute-Aztec. Các "phương ngữ" và biến thể của tiếng Nahuatl được 1,5 triệu người Nahua sử dụng; phần lớn số người này sống tại miền trung México, một số sống ở El Salvador và được gọi là người Pipil. Tất cả các ngôn ngữ Nahua đều là ngôn ngữ bản địa của Trung Bộ châu Mỹ.Tiếng Nahuatl đã được dùng ở Trung México ít nhất là từ thế kỷ 7.[3] Nó là ngôn ngữ của người Aztec - những người sống phổ biến ở miền trung México ở giai đoạn Hậu Cổ điển Muộn trong lịch sử Trung Bộ châu Mỹ. Trong những thế kỷ trước khi bị Tây Ban Nha xâm lược, Đế quốc Aztec đã mở rộng phạm vi ảnh hưởng của mình trên một vùng rộng lớn ở miền trung México. Tầm ảnh hưởng của đế quốc đã khiến loại biến thể tiếng Nahuatl mà cư dân Tenochtitlan sử dụng trở thành phương ngữ uy tín (prestige dialect) ở Trung Bộ châu Mỹ. Khi thực dân phương Tây mang đến bảng chữ cái Latinh, tiếng Nahuatl trở thành một ngôn ngữ văn học; thời kỳ thế kỷ 16-17, có nhiều tác phẩm thi ca, biên niên sử, văn bản hành chính,... được viết bằng tiếng Nahuatl.[4] Loại ngôn ngữ viết dựa trên phương ngữ Tenochtitlan này được gọi là tiếng Nahuatl cổ điển, là một trong những ngôn ngữ được nghiên cứu nhiều nhất và được ghi chép lại trong tài liệu một cách tốt nhất ở châu Mỹ.[5]Ngày nay, các dạng của tiếng Nahuatl vẫn còn được sử dụng trong một số cộng đồng sống rải rác ở vùng nông thôn khắp miền trung México và dọc bờ biển. Giữa các biến thể này có sự khác biệt đáng kể; một số không thể hiểu được lẫn nhau khi giao tiếp. Tiếng Nahuatl Huasteca - với hơn một triệu người nói - là biến thể tiếng Nahuatl được nói nhiều nhất. Tất cả các biến thể Nahuatl đều chịu ảnh hưởng của tiếng Tây Ban Nha ở các mức độ khác nhau. Dù không có biến thể hiện đại nào còn giống với tiếng Nahuatl cổ điển nữa, song nói chung thứ tiếng Nahuatl dùng ở trong và ven thung lũng México là gần giống nhất với Nahuatl cổ điển. Theo Luật tổng quát về quyền ngôn ngữ của người bản địa (tiếng Tây Ban Nha: Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas) do México ban hành năm 2003[6] thì tiếng Nahuatl cùng với 63 thứ tiếng bản địa khác đều được công nhận là ngôn ngữ quốc gia (lenguas nacionales) ở những vùng sử dụng thứ tiếng đó, đồng thời có quyền bình đẳng với tiếng Tây Ban Nha ở địa phương đó.[cn 2]Tiếng Nahuatl có hình thái học phức tạp, đặc trưng bởi tính hỗn nhập và chắp dính. Qua hàng thế kỷ cùng tồn tại song song với các ngôn ngữ bản địa khác của Trung Bộ châu Mỹ, tiếng Nahuatl chịu nhiều ảnh hưởng và trở thành một phần của Khu vực ngôn ngữ Trung Bộ châu Mỹ.Nhiều từ trong tiếng Nahuatl đã được tiếng Tây Ban Nha vay mượn, từ đó tiếp tục được hàng trăm ngôn ngữ khác vay mượn. Nhiều từ mượn có nội dung về những thứ bản địa của miền trung México do người Tây Ban Nha lần đầu tiên nghe thấy chúng qua tiếng Nahuatl, chẳng hạn "aguacate" (trái bơ), "chayote" (cây su su), "jitomate" (cà chua),...